Menopoz
Menopoz, bir sene boyunca adet görülmemesi durumu olarak tanımlanmaktadır. Yumurtalıklar, östrojen ve progesteron salınmasını yavaşlatır ve zamanla durdurur.
Bazı kadınlar, menopozu sorunsuz karşılar ve geçirirler. Bir kısmında ise terleme, sıcak basmaları, sinirlilik, uykusuzluk gibi fiziksel değişiklikler olur. Östrojen denilen kadınlık hormonunun vücuttan çekilmesi ile uzun dönem etkileri olan kemik erimesi (osteoporoz) ve kalp hastalıkları da gelişebilir.
Menopoz yaşını etkileyen en önemli faktör kalıtımdır. Türkiye'de bu yaş ortalama 45-47 civarındadır. İlk adet görme yaşı ,doğum sayısı gibi faktörler de menopoz yaşını etkileyebilir.
Menopozun belirtileri nelerdir?
- Sıcak basmaları, gece terlemeleri
- Çarpıntı
- Uykusuzluk
- Sinirlilik, depresyon, unutkanlık
- Konsantrasyon güçlüğü
- Kilo almaya yatkınlık
- Vajinal kuruluk
- Cinsel isteksizlik
- Cilt kuruluğu
- Eklem ağrıları
Tedavi:
Menopoz mutlak ve tek bir tedavisi olan bir durum değildir. Esas amaç hayat kalitesini yüksek tutmaktır. Bu durumda hangi belirti hastayı daha çok rahatsız ediyorsa ona uygun yaklaşımı belirleyip kişiye özel tedaviyi uygulamak mühimdir. Özellikle hormon tedavileri mutlaka doktor eşliğinde uygulanması ve sık takip edilmesi gereken tedavilerdir.
Menopozda hayat kalitesini arttırmaya yönelik tedbirler:
- Düzenli aralıklarla menopozda kanser taramaları (yıllık mamografi, smear ve kemik taraması)
- Düzenli egzersiz
- Sigara ve alkolden uzak durmak
- Kalsiyum kullanımı
- Süt ve süt ürünlerine ağırlık vermek
- Yeşil renkli sebzeleri bol tüketmek: , dereotu, ıspanak, brokoli, roka vb.
- Beslenme alışkanlıklarını değiştirmek; un, şeker ve tuzdan uzak durmak
- Bol su tüketmek.
Sıcak basmaları :
Menopozun en rahatsız edici belirtilerinden biridir. Alkol ve kafeini azaltarak, düzenli egzersiz ve yeterli uyku ile ya da bulunulan ortamda yapılan bir takım değişiklikler ile belli bir oranda rahatlatılabilir. Bu semptomların tedavisinde kullanılan bazı reçetesiz ilaçların da yararlı etkisi olabileceği düşünülmektedir. Bunlar;
Isoflavinler (bitkisel östrojenler): Çoğunlukla soya içerikli gıda ürünlerinde ve besin destek ilacı olarak bulunur. Orta derecede sıcak basmalarını %15 ile %30 azalttığı tespit edilmiştir. Meme kanseri geçirmiş kişilere önerilmez.
“Black cohosh” içeren ilaçlar da sıcak basmalarını azaltabilir. Günde 2 kez 20 mg tablet 8 ile 12 hafta kullanımı orta derece ateş basmalarını azaltır.
Topikal progesteron kremleri, bitkisel primrose oil içeren tabletler, ginseng, kava, adaçayı gibi ürünler de mevcuttur. Bütün bu bitkisel ürünlerin yararları konusu tartışmalıdır. Uzun dönem sonuçları bilinmemektedir.
Reçeteli ilaçlar:
Sistemik östrojen tedavisi: Sıcak basmaları için F.D.A. (U.S. Food and Drug Administration) tarafından onaylanmış tek ve en etkili tedavidir. Sistemik tedavi kullanıldığında mümkün olan en düşük doz, en düşük süre ile kullanılmalıdır. Rahmi alınmamış kadınlarda progesteron ile birlikte kullanımı gereklidir. Bir kadın doğum uzmanı kontrolünde tedavi devam etmelidir.
Diğer hormonal ilaçlar: Doğum kontrol hapları sıcak basması şikayeti mevcut perimenopozal sağlıklı sigara kullanmayan bir kadında kullanılabilir. FDA onaylı değildir.
Hormonal olmayan ilaçlar: Hormon kullanamayan kişilerde kullanılabilir. Bu grup ilaç da resmi olarak sıcak basmalarına yönelik onay almamış ama bazı araştırma sonuçlarınca desteklenen bir tedavidir. Bu grupta migren veya epilepsi tedavisinde kullanılan gabapentin (Neurontin), depresyon tedavisinde kullanılan paroksetin (Paxil), fluoksetin (Prozac), venlafaksin (Effexor), hipertansiyon tedavisinde kullanılan metildopa (Alfamet) ve klonidin bulunur.
Uykusuzluk:
Uyku düzensizliklerinin tedavisine öncelikle yaşam tarzı değişiklikleri ile başlanır. Düzgün beslenme, alkol, nikotin ve kafeinden uzak durma, düzenli egzersiz önemlidir.
Hastada tiroid bozuklukları, kansızlık, depresyon gibi başka bir etken yoksa uyku bozuklukları menopoza bağlanabilir. Östrojen tedavisinin, bitkisel bazı ürünlerin ve uyku ilaçlarının tedavide etkili olabileceği düşünülmektedir.
Hafıza ve Konsantrasyon Bozuklukları:
Menopozdan hemen sonra hatırlama ve konsantrasyonda zorluk sık rastlanan şikayetlerdir. Fiziksel, sosyal ve zihinsel olarak aktif kalmanın hafıza kaybını önleyeceği unutulmamalıdır.
Depresyon
Menopozun depresyona sebebiyet vermesi ile ilgili bilimsel bir veri yoktur, ancak menopoz dönemindeki kadınlarda duygu durum bozuklukları yaşanabilir.
Bu dönemde başta eşler olmak üzere yakın psikolojik destek şarttır.
Perimenopozal dönemde hormon seviyeleri istikrarsız iken, düşük doz doğum kontrol hapları gibi hormonal ilaçlar duygu durumu dengelemede yardımcıdır. Ancak hiçbir hormon ilacı günümüzde psikolojik şikayetler için ruhsatlı değildir.
Bazı bitkisel içerikli ilaçlar ve omega 3 yağ kapsüllerinin tedavide kullanıldığı bilinmektedir. Daha ciddi depresyon ve kaygı özel ilgi gerektirir.
Ciddi depresyonda beyindeki kimyasal dengesizliği düzeltmek amacıyla antidepresan ilaçlar önerilebilir. Antidepresanlar psikoterapi ile birlikte kullanıldığında daha etkilidirler. Ancak bütün bu tedaviler için bir psikiyatriste danışılması uygundur. Binbirdelikotunun hafif depresyonda faydalı olduğu bilinmesine rağmen klinik depresyon tedavisinde yeri yoktur.
Vulvovaginal Belirtiler:
Kadınların birçoğu hayatlarında en az bir kez kaşıntı, yanma, akıntı, tahriş, kızarıklık gibi belirtiler yaşarlar. Bu şikayetlerin sebebi çoğunlukla;
• Mantarlar tarafından oluşturulan enfeksiyonlar
• Bakterial vajinosis
• Gonore, klamidya, herpes gibi cinsel yolla bulaşan hastalıklar
• Vulvar egzama ya da liken skleroz ( beyaz kabuklu kepekli plaklar)
• Alerjik reaksiyonlar
• Menopoza bağlı östrojen seviyesi düşmesine bağlı vulva ve vajendeki dokuların incelmesi ve tahribatı (Atrofik vajinit)
şeklindedir.
Menopozda vajinal salgılar azalır, kayganlık ortadan kalkarak kuruluk olur, vajinal bölgenin pH’ı bozularak enfeksiyonlara açık hale gelir. Bu nedenle cinsel ilişki sırasında ağrı, kuruluk, cinsel isteksizlik, cinsel ilişki ya da muayene sonrasında kanama ve aşınma meydana gelebilir. Kuruluk arttıkça kaşıntı da başlayabilir. Azalan cinsel istek ve ona eklenen cinsel ilişkide ağrı (disparenü) çiftleri sadece fiziksel olarak değil, aynı zamanda sosyal olarak da etkileyebilir. Tedavi aşamasında tüm olası sebepler ekarte edildikten sonra östrojen eksikliğine bağlı bir vajinit hali varsa buna uygun yaklaşım gerekir.
Tedavide;
- Düzenli cinsel yaşam
- Vajinal kayganlaştırıcı ve nemlendiriciler, E vitamini yağı da bu amaçla kullanılabilir
- Östrojen tedavisi: ağızdan, cilde yapıştırılan flasterler ve vajinal krem ve tabletler. Şiddetli atrofi durumunda vajinal östrojenler haplar ve flasterlerden daha etkilidir. Genellikle düzelme tedavi başladıktan sonra 1-2 hafta içinde görülebilir. Kana geçişi çok az olduğu için uzun dönem kullanılabilir.
Sonuç olarak;
Menopoz dönemi kadın hayatının önemli dönemlerinden biridir. Uygun destek, düzgün ve sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz, düzenli uyku ile birçok kadın tarafından sorunsuz bir biçimde geçirilebilir. Gerekli destek tedavinin, özellikle de hormon tedavisinin mutlaka kadın doğum doktorunun kontrolü ve tavsiyeleri doğrultusunda uygulanması gerekir. Bu dönemde jinekolojik ve meme kanseri riski arttığından düzenli tarama programlarını takip etmek, kemik erimesi ve kalp hastalığı riskini azaltmak için düzenli kontrollere gitmek önemlidir.